Με τη νηολόγηση του πλοίου σε μια συγκεκριμένη χώρα, ο ιδιοκτήτης του πλοίου δεσμεύεται να τηρεί το Νόμο της Εμπορικής Ναυτιλίας της εκάστοτε χώρας. Το κάθε πλοίο που φέρει τη σημαία ενός κράτους, θεωρείται πλωτό τμήμα του εδάφους του και άρα υπόκειται στους κανόνες του εσωτερικού του δικαίου και του Διεθνούς δικαίου.
Η επιλογή της σημαίας νηολόγησης ενός πλοίου επομένως, αποτελεί στρατηγικής σημασίας απόφαση, που επηρεάζεται από το διεθνές περιβάλλον δράσης της ναυτιλιακής εταιρείας καθώς και από τους επιδιωκόμενους στόχους της.
Πολλοί εφοπλιστές τελευταία επιλέγουν τις σημαίες ευκαιρίας. Σημαίες ευκαιρίας ή σημαίες ανοικτών νηολογίων, θεωρούνται οι εθνικές σημαίες εκείνων των κρατών των οποίων οι νόμοι επιτρέπουν και διευκολύνουν τη νηολόγηση πλοίων αλλοδαπής ιδιοκτησίας, υπό ευνοϊκές οικονομικές ρυθμίσεις και όρους, οι οποίοι ευνοούν τη μεγέθυνση των οικονομικών συμφερόντων και τη μείωση του κόστους των ναυτιλιακών επιχειρήσεων.
Οι κυριότερες σημαίες ευκαιρίας είναι του Παναμά (Panama), της Λιβερίας (Liberia), του Αγίου. Βικέντιου (St. Vincent), της Κοινοπολιτείας των Μπαχαμών (Bahamas), της Κύπρου (Cyprus), της Μάλτας (Malta) και των Αντίγκουα & Μπαρμπάντος (Antigua & Barbados).
Πιο συγκεκριμένα, στην κατανομή του παγκόσμιου συνολικού στόλου πλοίων υπό σημαίες ευκαιρίας, πρώτη έρχεται η σημαία του Παναμά με ποσοστό 34% και ακολουθούν η Λιβερία με ποσοστό 29%, οι Μπαχάμες με ποσοστό 11% και οι υπόλοιπες σημαίες με ποσοστό 26%.
Οι σημαίες ευκαιρίας αποτελούν ελκυστική επιλογή για τη νηολόγηση των εμπορικών πλοίων, λόγω του ότι:
- Επιτρέπουν τη νηολόγηση πλοίων αλλοδαπής ιδιοκτησίας: υπάρχει απουσία γνήσιου εθνικού δεσμού μεταξύ της εθνικότητας του πλοιοκτήτη και της εθνικότητας της σημαίας του πλοίου. Οι σημαίες ευκαιρίας δεν θέτουν κανέναν περιορισμό ως προς την εθνικότητα του πλοιοκτήτη για τη νηολόγηση των πλοίων σε αυτές.
- Παρέχουν εύκολη πρόσβαση στο νηολόγιο: η εγγραφή των πλοίων στα νηολόγια των σημαιών ευκαιρίας, πραγματοποιείται ελεύθερα, χωρίς ιδιαίτερους περιορισμούς και σε σύντομο χρονικό διάστημα χωρίς γραφειοκρατικές διαδικασίες. Επίσης, σχετικά εύκολη και χωρίς περιορισμούς είναι και η μεταφορά ενός πλοίου από άλλο νηολόγιο.
- Έχουν χαμηλά έως ανύπαρκτα επίπεδα φορολογίας: οι μόνες χρεώσεις που επιβάλλονται σχετικά με τη νηολόγηση πλοίων σε ανοικτά νηολόγια, είναι ένας ετήσιος χαμηλός δασμός (σε σχέση με τη χωρητικότητα του πλοίου) και ένα πολύ χαμηλό εφάπαξ τέλος νηολόγησης. Υπάρχει πλήρης απαλλαγή από άλλους φόρους στη λειτουργία των ναυτιλιακών εταιρειών, γι αυτό και οι συγκεκριμένες χώρες νηολόγησης έχουν χαρακτηρισθεί ως χώρες με ευνοϊκά φορολογικά καθεστώτα.
- Έχουν χαμηλές απαιτήσεις συντήρησης και επάνδρωσης των πλοίων: οι απαιτήσεις συντήρησης αλλά και επάνδρωσης των πλοίων τόσο σε μισθολογικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο προσόντων του πληρώματος, είναι πολύ χαμηλότερες σε σχέση με τα κλειστά νηολόγια.
- Προσφέρουν περιορισμένη κρατική παρέμβαση στην εκμετάλλευση των πλοίων: τα ανοικτά νηολόγια δεν έχουν τη δυνατότητα ούτε διαθέτουν τους κατάλληλους διοικητικούς μηχανισμούς για να ασκήσουν κάποιο είδος ελέγχου στις ναυτιλιακές εταιρείες.
- Παρέχουν ελεύθερη επιλογή εθνικότητας πληρωμάτων: δεν υπάρχει κανένας περιορισμός ως προς την εθνικότητα των πληρωμάτων επάνδρωσης των πλοίων. Επίσης, οι χώρες ανοικτών νηολογίων δεν διαθέτουν εθνική νομοθεσία η οποία να προστατεύει το συνδικαλισμό. Επομένως, οι συνθήκες εργασίας του πληρώματος αλλά και η σύνθεσή του είναι καθαρά στην επιλογή του πλοιοκτήτη.
- Έχουν χαμηλό κόστος μισθοδοσίας πληρωμάτων: οι μισθοί, τα ημερομίσθια και τα επιδόματα των μελών του πληρώματος, καθορίζονται από το εργατικό δίκαιο και τις οικονομικές συνθήκες της χώρας νηολόγησης. Επομένως, είναι πολύ χαμηλότερα από αυτά των κλειστών νηολογίων και αυτό το γεγονός συνεπάγεται μεγάλα οικονομικά οφέλη για τους πλοιοκτήτες.
Για όλους αυτούς τους λόγους, οι πλοιοκτήτες συχνά επιλέγουν τη νηολόγηση των πλοίων τους σε ανοικτά νηολόγια που τους προσφέρουν συνολικά το πλεονέκτημα να έχουν ανταγωνιστικότερα πλοία λόγω μείωσης του λειτουργικού τους κόστους, γεγονός που συνεπάγεται δυνατότητα προσφοράς χαμηλότερων ναύλων για τη μεταφορά φορτίων, απόκτηση μεγαλύτερου μεριδίου αγοράς θαλάσσιων μεταφορών και κατ’ επέκταση αύξηση κερδών για τις ναυτιλιακές εταιρείες.
Μειονεκτήματα σημαιών ευκαιρίας
Όμως, ο θεσμός των σημαιών ευκαιρίας φαίνεται να επιφέρει ένα πολύ σημαντικό περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος. Υποστηρίζεται ότι εάν δεν υπήρχαν οι σημαίες ευκαιρίας, το θαλάσσιο περιβάλλον θα ήταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση και τα ναυτικά ατυχήματα θα ήταν πολύ λιγότερα.
Τα μειονεκτήματα από την ύπαρξη των σημαιών ανοιχτού νηολογίου, εστιάζονται κυρίως σε τρεις βασικούς τομείς:
- Τη θαλάσσια ρύπανση. Τα περισσότερα περιστατικά θαλάσσιας ρύπανσης προκαλούνται κυρίως από πλοία που φέρουν σημαίες ευκαιρίας, λόγω των χαμηλότερων απαιτήσεων συντήρησης και ελέγχου των πλοίων που ισχύουν στο καθεστώς των ανοικτών νηολογίων.
- Τα ναυτικά ατυχήματα. Ο μέσος όρος των ναυτικών ατυχημάτων του στόλου των πλοίων υπό σημαίες ευκαιρίας είναι στατιστικά μεγαλύτερος από αυτόν των υπόλοιπων στόλων κλειστών νηολογίων. Το γεγονός αυτό, οφείλεται στους χαλαρούς όρους και κανονισμούς επάνδρωσης των πλοίων, στις χαμηλές απαιτήσεις συντήρησής τους και στην έλλειψη ελέγχου στις ναυτιλιακές εταιρείες ως προς την εφαρμογή του κώδικα ISM και
- Τις απώλειες ζωής. Τα ποσοστά θνησιμότητας είναι σημαντικά υψηλότερα στα πλοία με σημαίες ευκαιρίας, αφού τα ποσοστά των ναυτικών ατυχημάτων είναι μεγαλύτερα και σε πολλές περιπτώσεις δεν υπάρχει επαρκής εκπαίδευση του προσωπικού για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης.
